Leuzea krokoszowata

Leuzea krokoszowa jest byliną z rodziny złożonych. Rośnie dziko na Syberii, w Azji Środkowej i Mongolii Północnej, głównie w rejonach górskich, na wysokości 1700—2000 m n.p.m. Uprawiana jest w obwodach moskiewskim i nowosybirskim. Roślina ma poziome, zdrewniałe, zgrubiałe (o średnicy 0,6—2,6 cm), o swoistym, żywicznym zapachu kłącze z licznymi cienkimi, twardymi, sprężystymi korzeniami. Łodyga wysokości 50—180 cm, drobno bruzdowana, pajęczynowata owłosiona, nierozgałęziona i zwykle zakończona dużym, prawie kulistym kwiatostanem — koszyczkiem z okrywą o dachówkowato ułożonych listkach. Liście skrętoległe, pierzastosieczne, głęboko wcinane, eliptyczne lub podługowato jajowate, dolne — ogonkowe, górne — siedzące. Kwiaty purpurowo lila. Pręcików 5, słupek 1. Kwitnienie od drugiego roku życia rośliny w lipcu i na początku sierpnia (w obwodzie moskiewskim — w czerwcu). Owocem jest niełupka brunatnawa, podłużnie żebrowana, z wieńcem pierzastym szczecinek (pappus). Masa 1000 niełupek 11—19 g.
Znaczenie gospodarcze i lecznicze. Leuzea znana była lecznictwu ludowemu mieszkańców Ałtaju od co najmniej 200 lat. Według ich podań, korzeń leuzei „dźwiga człowieka z 14 chorób i napełnia go młodością”. W Rosji na roślinę tę, jako na stymulator energii mięśni, zwrócił uwagę syberyjski podróżnik G. Potanin w końcu ubiegłego wieku. Jednakże pierwsze badania farmakologiczne leuzei przeprowadzono dopiero w 1946 r., a biochemiczne — w 1947 r. Pierwszy preparat — nalewka z leuzei, pojawił się w aptekach w 1955 r.
W celach leczniczych stosuje się korzenie i kłącza leuzei. Ich skład chemiczny nie został jeszcze zbadany dostatecznie. Znale¬ziono w nich nieznaczną ilość alkaloidów, około 0,1% kwasu askor¬binowego, karoten, inulinę, olejek eteryczny, żywice, 5—10% garbników, sole fosforu i szczawian wapniowy. Jak wykazały ba¬dania przeprowadzone w Bułgarii, dwuletnie korzenie mają naj¬wyższe wskaźniki chemiczne.
Wyciąg płynny i nalewkę (przy użyciu 70-procentowego spiry¬tusu) stosuje się jako środki pobudzające i wzmacniające przy za-burzeniach czynnościowych układu nerwowego, przy umysłowym i fizycznym przemęczeniu, zmniejszonej zdolności do pracy, nie¬mocy płciowej i alkoholizmie nałogowym, przewlekłym. Dla pow¬szechnego użytku produkuje się wzmacniający napój „Sajany”, zawierający wyciąg płynny z leuzei i sok mandarynkowy.
Leuzea krokoszowata jest wartościową rośliną pastewną. Poda-wanie zwierzętom kiszonki z domieszką leuzei (do 10%) wpływa dodatnio na ich zdolność rozrodczą. Leuzea może rosnąć na tym samym miejscu 5—8 lat, dając corocznie plon zielonej masy wy-noszący 30—35 t z 1 ha. Roślina ta zasługuje na szczególną uwagę jako składnik mączki z traw.