Pages Menu

Categories Menu
Zioła suszone czy świeże? Sprawdź czym się różnią
Zioła towarzyszą człowiekowi od wieków. Wykorzystywano je nie tylko podczas gotowania potraw. Wiele ziół do dziś wykazuje działania lecznicze, wspomagające naturalne procesy
Profesjonalny sprzęt do siłowni - orbitreki do ćwiczeń
Myślisz o tym by zadbać o formę i zacząć chodzić na siłownię? Zanim wykupisz karnet najpierw postaw przed sobą jasno określony cel. Jeśli twoim celem jest utrata
Wszystko dla dziecka i dla mamy
Wielu młodych rodziców sięga po porady do różnych źródeł. W sytuacjach, gdzie potrzebują oni dogłębnej wiedzy, czy też porady z danego interesującego ich obszaru. Szukają różnych możliwości
Pyszna, zdrowa i domowa nalewka żurawinowa
Żurawina znana jest jako polska cytryna. Nie powinno to dziwić, gdyż to właśnie żurawina zawiera dużo witaminy C, znacznie więcej niż cytryna, a również ma kwaskowy smak. Ten
Grzybiarzem być - czyli jak zbierać tylko jadalne grzyby
Zbieranie grzybów nie jest prostą sztuką. Zwykle była ona przekazywana z pokolenia na pokolenie. Kiedy jednak grzyby były jeszcze zagadką dla wszystkich - stosowano
Czy można jeść sushi w ciąży? Odpowiadamy
Zachcianki w ciąży
Ciąża to niewątpliwie piękny, ale jednocześnie niełatwy czas. Przyszła mama boryka się bowiem z wieloma niedogodnościami, niewątpliwie także stresem związanym
Jakie są najlepsze ćwiczenia na odchudzanie?
Żyjemy w czasach, w których wszyscy mają nadwagę i są otyli. Ludzie stają się otyli z różnych powodów. Niektórzy ludzie są otyli z powodu braku odpowiedniego odżywiania, podczas

Posted by on wrz 4, 2017 in Zioła lecznicze |

Kozłek lekarski

Kozłek lekarski jest byliną z rodziny kozłkowatych (Valerianaceae Batsch). Jest to gatunek zbiorowy obejmujący kilkadziesiąt form (uważanych przez niektórych za gatunki). Kozłek jest rozprzestrzeniony na całym terenie ZSRR z wyjątkiem najdalszych rejonów północnych i pustynnych. Uprawia się go we wszystkich prawie krajach (eksporterami są Węgry, NRD i RFN), w ZSRR — na Białorusi, Ukrainie, w obwodach woronieskim, moskiewskim i nowosybirskim. Skupuje się surowiec z roślin dziko rosnących w Baszkirii, Tatarii, na Białorusi, Ukrainie, Kaukazie Północnym i w obwodzie uljanowskim.
Rośliny mają krótkie, pionowe kłącze (długości 2—4 cm i gru¬bości do 2 cm) z licznymi sznurowatymi, jasnokremowymi lub jasnobrunatnymi, soczystymi korzeniami (system korzeniowy wiązkowy) długości 10—20 cm i grubości 1—4 mm, o specyficz¬nym zapachu, czasem z podziemnymi rozłogami tworzącymi na końcach nowe rośliny. Łodyga wzniesiona, cylindryczna, z 2—14 parami liści, wysokości 40—200 cm, wewnątrz pusta, niegałęzista lub w górnej części rozgałęziona (łodyga jedna, rzadko kilka). Liście zwykle naprzeciwległe, czasem skrętoległe lub zebrane po 3—4 w okółki (dolne ogonkowe, górne siedzące nieparzystopie- rzastodzielne, z 4—11 parami listków). Kwiaty drobne, pachnące, obupłciowe, dichogamiczne z przedprątnością, zebrane w kwiato¬stany baldachokształtne wierzchołkowe lub kątowe. Kielich nie¬wyraźny przekształca się na owocach w puch. Korona zrosłopłat- kowa, lejkowata, o 5 odgiętych łatkach, nieco asymetryczna, biała, różowa lub lila. Pręcików 3 (zrośniętych z rurką korony), słu¬pek 1. Zalążnia trójkomorowa, ale zalążki rozwijają się tylko w jednej komorze. Szyjka słupka długa ze znamieniem 3-dziel- nym. Średnica ziarn pyłku 37—87 mikronów. Kwitnienie od koń¬ca maja do sierpnia, owoce dojrzewają w czerwcu — wrześniu. Zapylanie obcym pyłkiem, ale możliwe jest sztuczne zapylenie rośliny jej pyłkiem. Owoc — orzeszkowaty, barwy jasnobrunatnej lub brązowej, podłużnie jajowaty, z trzema żeberkami na wy¬pukłej stronie, z jednym żebrem na płaskiej, z wieńcem złożonym z 10 białawych włosków. Masa 1000 owoców 0,4—0,6 g.
Systematyka i biologia. Farmakopea ZSRR dopuszcza wykorzystanie w celach leczniczych wszystkich form objętych gatunkiem zbiorowym V. officinalis L. W uprawie najbardziej rozpowszechnione są: V. stolonifera Czerń. (2n = 28), V. palustris Kr. (2n = = 14), V. nitida Kr. i V. rossica P.Sm.).
Gatunek stolonifera ma cienkie rozłogi (grubości 0,75—1,25 mm), korzenie czarnobrunatne, grube (grubości 1,5—2,5 mm po wysuszeniu). Łodygi nagie lub w dole krótko owłosione, drobno
12 Rośliny lecznicze
bruzdowane, żółtozielone, wysokości 50—95 cm, średnicy 2,5—5,5 mm w części najgrubszej. Liści odziomkowych w momencie kwit-nienia przeważnie już nie ma. Liście rozetkowe pierzaste, długo- ogonkowe. Blaszki liściowe bardzo cienkie, zielone, od spodu na¬gie lub z ledwie widocznymi włoskami na nerwie głównym. Listki bardzo oddalone. Kwiatostan zwykle więcej lub mniej rozgałęzio¬ny lub prawie pojedynczy. Kwiaty różowawe lub białe, długości 1—5 mm, średnica części odgiętej 1 mm. Owoce z puchem, dłu¬gości 2,5—2,75 mm, szerokości 1,2—1,5 mm. Kwitnienie w czer¬wcu.
Gatunek rozpowszechniony na Ukrainie i w obwodzie rostows- kim, w lasach dębowych i grabowo-dębowych, w borach sosno¬wych, na leśnych polanach i skrajach lasów, suchych łąkach, zbo¬czach, w zaroślach i na stepach łąkowych.
Gatunek V. palustris ma korzenie cienkie (grubości 0,5—1 mm po wysuszeniu), z cienkimi korzonkami bocznymi, brunatne. Rozłogów brak. Łodygi wysokie (55—115 cm), średnicy 3—6 mm u nasady, grubo bruzdowane, u dołu czerwonawe z wyjątkiem węzłów, nagie. Węzłów 5—6. Liście odziomkowe często zachowujące się do momentu kwitnienia, pierzaste, o 5—7 listkach. Listki równo wąskolancetowate, z długimi, cienkimi ząbkami skierowanymi do przodu, tworzące z osią kąt 45°, dość grube, od spodu z półprzylegającymi włoskami. Kwiatostan silnie rozpierzchły i rozgałęziony, do 30 cm wysokości, ma do 4 par szypuł. Kwiaty lila, długości 3—4 mm, średnica części odgiętej 1 mm. Owoce nagie lub z jednej strony omszone, długości 2—3 mm, szerokości 1,0—1,2 mm. Kwitnienie w lipcu.
Gatunek jest rozpowszechniony w NRD, RFN i Czechosłowacji, w ZSRR — w Estonii, na Litwie, Ukrainie, Białorusi, w obwo¬dach orłowskim, kurskim, tambowskim, jarosławskim, kostrom- skim, wołogodskim, kirowskim, gorkowskim i permskim oraz w Tatarii; na bagnach turzycowych i torfowych, na łąkach za- bagnionych i wilgotnych, na zabagnionych skrajach lasów świer¬kowych, na osuszonych bagnach, w olszynach, zaroślach wierzbo¬wych, nad brzegami rzek i strumieni oraz wilgotnymi rowami (typowa roślina błotna).
Gatunek V. nitida ma korzenie brunatne, cienkie (grubości 0,75 —1 mm po wysuszeniu). Rozłogów brak. Łodyga silna, wysoka (ponad 1 m), do 7 mm grubości, w dole z rzadkimi, bardzo drobnymi włoskami, sprawiającymi wrażenie pyłu, wyżej naga, bruzdowana; jaskrawozielona, w dole nieco fioletowawa. Węzłów co najmniej 6. Liście odziomkowe nie zachowują się do momentu kwitnienia. Wszystkie liście łodygowe pierzaste z &—9 parami listków. Listki duże, jajowato-lancetowate, prawie prostopadłe do osi liścia, rzadziej skośne. Blaszki liściowe cienkie, jaskrawozielone, od spodu nagie lub (częściej) z drobnymi włoskami na ner-wach. Kwiatostan rozgałęziony, z 2—4 parami szypul. Kwiaty lila lub zaledwie z odcieniem lila, długości około 5 mm. Owoce nagie, rzadko omszone, długości 3—4 mm, szerokości 1,25 mm. Puch brunatnawy. Kwitnienie w lipcu.
Gatunek występuje na Ukrainie, Białorusi i w obwodzie briań- skim, na łąkach suchych dolin, w zaroślach, w lasach dębowo-sos- nowych i nad strumieniami.
Gatunek V. rossica ma korzenie czarnobrunatne, grube (gru¬bości do 2 mm po wysuszeniu). Rozłogów brak. Łodygi silne, smukłe, wysokości 65—95 cm, średnicy 2,5—5 mm w części naj¬grubszej, sztywne, bruzdowane, nieco czerwonawe, u dołu gęsto pokryte bardzo krótkimi włoskami (długości około 1 mm), o 4 wę¬złach. Liście odziomkowe często zachowujące się do momentu kwitnienia, pierzaste, na stosunkowo krótkich ogonkach. Listki zwykle oddalone od siebie. Blaszki liściowe grube, matowozielo- ne, od spodu nagie, często wyraźnie szorstkie na nerwie głównym. Kwiatostan rozgałęziony, dość rozpierzchły, z 2—3 parami szy- puł. Kwiaty różowa we, rzadziej prawie białe, długości 3—4 mm. Owoce nieduże, długości 2,0—2,5 mm, szerokości 1,0—1,25 mm, czerwonobrunatne, omszone. Kwitnienie w czerwcu.
Gatunek występuje na Ukrainie oraz w obwodach kurskim, orłowskim, tulskim, moskiewskim, riazańskim i woronieskim, na łąkach stepowych, na stepach nieuprawianych, na leśnych pola¬nach i skrajach lasów, w zaroślach, w dolinach zalewiskowych, na kredowych zboczach i odsłoniętej warstwie kredowej.
Wszystkie formy kozłka lekarskiego są dwu- lub wieloletnimi roślinami długiego dnia. W pierwszym roku tworzą rozetkę liści odziomkowych, w drugim — pędy kwiatowe zamierające po doj-rzeniu nasion. Mączniak najsilniej poraża V. nitida oraz V. pa- lustris, natomiast zupełnie nie poraża V. rossica, rdza również najsilniej poraża dwa pierwsze gatunki, natomiast odporny jest gatunek V. salina Pleijel (2n = 56).
Kozłek jest rośliną o dużych wymaganiach wodnych, ale od dru-giego roku życia znosi długą suszę. Wschody nie ulegają uszko¬dzeniu przez przymrozki, a w zimie znoszą temperaturę —20, — 30°C nawet bez pokrywy śnieżnej. Jest rośliną o wyjątkowej plastyczności ekologicznej. W drugim i następnych latach życia wznawia wzrost natychmiast po stajaniu śniegu. Pąki kwiatowe zawiązuje po 30—50 dniach, a kwitnie po 45—55 dniach. Nasiona dojrzewają po 75—110 dniach od początku wegetacji. W końcu sierpnia — na początku września pędy kwiatowe całkowicie za¬mierają. Nasiona źle zachowują zdolność kiełkowania, toteż okres ich przechowywania nie powinien przekraczać roku.
Znaczenie lecznicze. Pierwsze wiadomości o stosowaniu kozłka jako rośliny leczniczej pochodzą z I w. n.e. Dioskurides i Pliniusz Starszy opisali go pod nazwą „phu” jako środek używany w postaci naparów (wodnych i z winem) z suchego ziela i z rozdrobnionych korzeni jako moczopędny oraz przy astmie i chorobach płuc. W wiekach średnich stosowano kozłek dla zapobieżenia chorobom zakaźnym, przeciw epilepsji i dla zmniejszenia wrażliwości układu nerwowego. W XVIII w. kozłek i jego preparaty włączono do farmakopei wszystkich krajów europejskich. W uprawie znaj¬duje się już ponad 170 lat.
W siedemdziesiątych latach ubiegłego wieku stwierdzono uspo-kajające działanie olejku eterycznego kozłka na zdrowy, a zwła¬szcza pobudzony układ nerwowy zwierząt.
Skład chemiczny kozłka lekarskiego nie został dotychczas do-statecznie zbadany. Znanych jest szereg substancji, wyodrębnionych z kłączy i korzeni kozłka: olejek eteryczny (0,2—3,5%), alkaloidy (waleryna, chatynina i in.), lotne zasady, glikozyd waleryd, walepotriaty, garbniki, cukry, kwasy Walerianowy, izowaleria nowy, mrówkowy, octowy, jabłkowy, stearynowy, palmitynowy i in¬ne, substancje żywiczne, guma i sole. Lecznicze działanie kozłka uwarunkowane jest kompleksem zawartych w nim substancji, a przede wszystkim olejkiem eterycznym, walepotriatami i alkaloidami.
Najwyższą zawartość olejku eterycznego stwierdzono w gatun¬ku V. alternifolia Ldb. (2n = 42), najniższą w gatunku V. nitida. Świeży olejek eteryczny kozłka jest żółtozieloną lub brunatno- żółtą cieczą o charakterystycznym zapachu. W jego skład wchodzi walerianian bornylu (bezbarwna ciecz o specyficznym aromacie), kwas izowalerianowy silnie, nieprzyjemnie pachnący oraz szereg terpenów i dwuterpenów. Olejek eteryczny kozłka w niedużych dawkach umiarkowanie pobudza ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza ośrodki oddechowy i naczyniowo-ruchowy. W dużych dawkach działa hamująco na ośrodkowy układ nerwowy, zmniej¬szając pobudliwość odruchową i osłabiając wrażliwość zakończeń nerwowych. Ponadto olejek eteryczny obniża napięcie mięśni gładkich i rozszerza naczynia wieńcowe.
Podstawowe preparaty kozłka to: nalewka Walerianowa, nalew¬ka estrowo-walerianowa, napar, wyciąg rzadki, Valokormid i in.*
Na podstawie wieloletniego doświadczenia ze stosowaniem w me-dycynie kozłka lekarskiego stwierdzono jego skuteczne działanie jako środka uspokajającego, przeciwskurczowego i wzmacniają¬cego przy różnych zaburzeniach czynnościowych ośrodkowego układu nerwowego, a przede wszystkim w ogólnych stanach ner¬wicowych (bezsenność, migreny i histeria). W skojarzeniu z brom¬kami preparaty kozłka działają skutecznie w leczeniu schorzeń narządów wewnętrznych, czynnościowych zaburzeń gruczołów wydzielania wewnętrznego, początkowego stadium choroby nad- ciśnieniowej, choroby Bazedowa i świerzbiączek. Stosowanie pre¬paratów kozłka jest w niektórych krajach niekiedy zalecane przy kołataniu serca i skurczu naczyń wieńcowych z zespołem objawów bólu (dusznica rzekoma).