Substancje działające głównie na autonomiczny układ nerwowy

Substancje działające głównie na autonomiczny układ nerwowy. W medycynie ludzkiej i weterynaryjnej stosuje się znaczną liczbę substancji lecznicznych zmieniających stan napięcia wegetatyw­nego układu nerwowego, unerwiającego wszystkie narządy we­wnętrzne. Spośród środków roślinnych działających na zakończe­nia nerwów i zwoje nerwowe szeroko znane są: arekolina, piło- karpina, fizostygmina, galantamina, atropina, skopolamina, platyfillina i preparat Cytiton.

Arekolina jest alkaloidem pozyskiwanym z nasion palmy areka katechu, rosnącej na Antylach i Filipinach. W ostatnich latach używa się syntetycznej arekoliny. Stosuje się ją w weterynarii w charakterze środka przeczyszczającego, a także przy robaczy- cach wywołanych przez tasiemce.Pilokarpina jest alkaloidem występującym w różnych połud­niowoamerykańskich gatunkach krzewiastych z rodzaju Pilocarpus. Pod wpływem pilokarpiny nasila się czynność wszystkich gruczołów, zwłaszcza ślinowych, łzowych i oskrzelowych. Stoso­wana jest najczęściej w okulistyce do obniżenia ciśnienia śród- gałkowego.Fizostygminę (ezerynę) pozyskuje się z bobotrutki trującej (Physostigma venenosum), uprawianej w Afryce; preparaty fizo­stygminy silniej od innych środków zwężają źrenice i jednocześnie obniżają ciśnienie śródgałkowe (powstaje przy tym krótkowzrocz­ność). Fizostygmina stosowana jest w przedawkowaniu atropiny lub leków działających ośrodkowo. Jest silnie toksyczna.Zbliżona do fizostygminy pod względem właściwości farmakolo­gicznych jest galantamina, alkaloid pozyskiwany z cebulek śnie- życzki Woronowa i innych gatunków śnieżyczki. Galantamina po­woduje zwężenie źrenic. Używa się jej także przy postępującym zaniku mięśni, nerwicach, zapaleniach korzonków nerwowych, im­potencji psychogennej pochodzenia rdzeniowego, atonii jelit i pę­cherza moczowego.Atropina jest alkaloidem zawartym w pokrzyku wilczej jago­dzie, bieluniu i lulku. Stosuje się ją w okulistyce (silnie rozszerza źrenice), przy chorobie wrzodowej (głównie dwunastnicy), w blo­kach serca i niektórych zaburzeniach rytmu przebiegających z nadmiernym napięciem nerwu błędnego, dla osłabienia skur­czów mięśni gładkich przewodu pokarmowego, przy ostrych zapa­leniach jelit i jako środek przeciw zatruciu inhibitorami esterazy cholinowej oraz arekoliną, pilokarpiną, muskaryną i fizostygmi­ną.Skopolamina (hioscyna) jest alkaloidem znajdującym się, razem z atropiną, w niektórych roślinach z rodziny psiankowatych. Jako środek przeciwskurczowy działa tak samo jak atropina, natomiast w odróżnieniu od atropiny działa depresyjnie na OUN. Stosuje się ją w położnictwie i chirurgii w skojarzeniu ze środkami prze­ciwbólowymi, czasem w psychiatrii, a także przy chorobie loko- mocyjnej (tabletki Aeron).Atropina, skopolamina i preparaty zawierające zespół alkaloi­dów pokrzyku wilczej jagody były dawniej szeroko stosowane w le­czeniu choroby Parkinsona, parkinsonizmu i innych chorób zwią­zanych głównie z zaburzeniami czynności układu pozapiramido- wego. Platyfillina jest alkaloidem ze starca szerokolistnego (Senecio platyphyllus), stosowanym jako środek uspokajający i regulujący perystaltykę przy skurczach jelit, rozszerzeniu żołądka oraz w o- kulistyce — do rozszerzania źrenic w celach diagnostycznych i leczniczych. Zbliżony do platyfilliny pod wzglądem budowy chemicznej i właściwości farmakologicznych jest drugi alkaloid ze starca — sarracyna. Cytiton jest roztworem alkaloidu cytizyny z nasion szczodrzeń- ca i gatunku Thermopsis lanceolata. Wywiera wpływ pobudzający na zwoje nerwowe wegetatywnego układu nerwowego. Podnosi ciśnienie tętnicze i pobudza ośrodek oddechowy. Dawniej stoso­wany w stanach wstrząsu i zapaści.Substancje porażające zwoje nerwowe zmniejszają wrażliwość zwojów wegetatywnych, osłabiając wpływ nerwów wegetatyw­nych na czynności różnych narządów i układów organizmu. W me­dycynie stosowane były przy nadciśnieniu, zapaleniach błony wewnętrznej tętnic, zakrzepowym zapaleniu żył, zatorach tętni­czych, przy skurczach mięśni gładkich przewodu pokarmowego, chorobie wrzodowej, rzucawce, zatruciu ciążowym i jaskrze.Spośród preparatów pochodzenia roślinnego można zaliczyć do środków blokujących węzły nerwowe: pachykarpinę, pozyskiwa­ną z gatunków Sophora pachycarpa i Thermopsis lanceolata z ro­dziny motylkowatych. Jodowodorek pachykarpiny stosuje się w przełomach nadciśnieniowych, niedowładzie macicy i skurczach naczyń obwodowych.Oprócz wymienionych podstawowych środków tonizujących mięśnie gładkie narządów wewnętrznych, zwłaszcza macicy, sto­suje się następujące preparaty: Brewikoilin (alkaloid z liści tu­rzycy Carex brevicollis), nalewki z liści berberysu zwyczajnego i amurskiego oraz wyciąg z czyśćca Stachys betonica