Środki przeciwbakteryjne i przeciwpasożytnicze

Duże znacze­nie jako bakteriocydy, insektycydy i środki przeciwpasożytnicze mają w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej fenole oraz ich po­chodne. Fenole odznaczają się obecnością grup wodorotlenowych zastępujących wodór pierścienia benzenowego. Dobrze rozpusz­czają się w olejach i w rozpuszczalnikach tłuszczów, co warunkuje ich łatwe przenikanie przez okrywę chitynową ciała owadów i przez ściany komórek bakteryjnych. Odznaczają się specyficz­nym nieprzyjemnym zapachem. Z preparatów fenolu pochodzenia roślinnego lub zawierających składniki roślinne stosuje się anty- septyczny płyn Nowikowa i dziegieć. Antyseptyczny płyn Nowikowa zawiera 1 część taniny, 0,2 cz. zieleni brylantowej, 0,2 cz. 95-procentowego alkoholu, 0,5 cz. oleju rycynowego i 20 cz. kolodium. Stosuje się jako środek antysepty­czny w przypadku drobnych uszkodzeń skóry. Dziegieć jest produktem suchej destylacji drewna i kory róż­nych drzew (sosny, brzozy i in.). Dziegieć sosnowy zawiera toluol, ksylol, styrol, krezol, gwajakol, fenol, naftalen, ocet drzewny, pirokatechinę i in. Dziegieć działa antyseptycznie, owadobójczo i umiarkowanie drażni zakończenia nerwów. Zabija wszy i świerz- bowca ludzkiego. W formie mazideł i emulsji jest stosowany w przypadku świerzbu zwierząt. Do smarowania zwierząt używa się emulsji dziegciowych, złożonych z mieszaniny dziegciu, mydła, ługu, nafty lub substancji śluzowych. Dziegieć wchodzi w skład maści Końkowa i Wilkinsona oraz mazidła balsamicznego według receptury Wiszniewskiego. Analo­giczny skutek terapeutyczny daje płyn Mitroszyna (otrzymywany w drodze obróbki termicznej ziarna pszenicy, ryżu i in.) oraz „płyn leśny” (produkt suchej destylacji leszczyny i olszy). Wyraźnym działaniem antybakteryjnym, analogicznym do dzia­łania antybiotyków, odznaczają się fitoncydy. Borówka czernica, w której fitoncydom towarzyszą garbniki, działa przeciwzapalnie w żołądku i jelitach. Bogate w fitoncydy są: czosnek, cebula, cze­remcha i kwiat melisy. Działaniem antybakteryjnym odznaczają się preparaty Nowoi- manin, otrzymywany z ziela dziurawca zwyczajnego, Chlorofillipt (mieszanina chlorofilów eukaliptusa), nalewki z nagietka i pereł- kowca japońskiego. Spośród środków przeciwmalarycznych największą popularno­ścią cieszyła się w przeszłości chinina, pozyskiwana z kory róż­nych gatunków chinowca. Charakterystyczną właściwością chini­ny jest jej zdolność do hamowania procesów życiowych form ery- trocytarnych zarodźca malarycznego. Obecnie chinina praktycznie nie ma zastosowania, ponieważ ustępuje skutecznością preparatom syntetycznym. Ponadto dość często powoduje nieprzyjemne obja­wy niepożądane: szum w uszach, wymioty, bicie serca, bezsenność oraz drżenie rąk. Aktywnym działaniem przeciw rzęsistkom, bakteriom i grzybom odznacza się lutenuryna, stanowiąca mieszaninę chlorowodorków alkaloidów z grążela żółtego. Ponadto lutenuryna zabija plemniki i stosowana jest jako środek zapobiegający zajściu w ciążę. Chemoterapeutycznym działaniem na pierwotniaka powodują­cego czerwonkę pełzakową i na niektóre przywry odznacza się emetyna występująca w korzeniu ipekakuany (wymiotnicy). Skutecznymi środkami przeciw glistom są kwiatostany bylicy cytwarowej i tymol, występujący w olejku macierzankowym z ziela tymianku pospolitego i macierzanki piaskowej. W przypad­kach chorób jelit wywołanych przez tasiemce stosowano korę gra- natowca i nasiona dyni. Insektycydy wykorzystywane są do niszczenia owadów — groź­nych szkodników, przenosicieli chorób infekcyjnych i inwazyjnych oraz pasożytów. Szczególnie popularnymi insektycydami pocho­dzenia roślinnego są piretroidy pozyskiwane z kwiatostanów Chrysanthemum cinerartaejolium i Ch. coccineum. przez szczury i myszy. W celu zwalczania szczurów i myszy stosuje się środki deraty- zacyjne. Silnym środkiem deratyzacyjnym jest cebula morska (Scilla maritima rubra), chętnie zjadana mimo gorzkiego smaku. Preparaty zawierające fosfor, jod i inne składniki mineralne. Związki fosforu należą do głównych źródeł energetycznych orga­nizmu i materiałów budulcowych dla kości i zębów. Dużo fosforu zawierają orzechy, warzywa liściowe, fasola i groch. Jod pozyskuje się z popiołu morskich glonów (a także z wód z szybów naftowych). Działa przeciwbakteryjnie. Jest niezbędny do prawidłowej czynności tarczycy. Preparaty jodowe podawane były przy stwardnieniu tętnic, kile, przewlekłych zatruciach rtę­cią i ołowiem oraz w leczeniu endemicznie występującego wola.
Potas jest ważnym jonem wewnątrzkomórkowym. Działa mo­czopędnie. Dobrymi źródłami potasu są suszone owoce, winogro­na, ziemniaki i warzywa (zwłaszcza oberżyna). Magnez wykazuje właściwości antagonistyczne z jonami wapnia Posiada pewne znaczenie dla gospodarki mineralnej ustroju, czyn­ności układu nerwowego, napięcia mięśni szkieletowych itp. Naj­lepszymi źródłami magnezu są warzywa, owoce i chleb razowy