Gryka

Gryka jest rodzajem z rodziny rdestowatych . Na półkuli północnej i w ZSRR wystę­pują trzy gatunki gryki: zwyczajna , tatarka — roślina wieloletnia. W ZSRR, Chinach, USA i Kanadzie wyhodowano formy z pod­wojoną liczbą chromosomów (2n = 32), wyróżniające się silnym wzrostem i późnym dojrzewaniem. Grykę zwyczajną uprawia się głównie w strefach umiarkowanych. Kwiaty białe lub różowe, zebrane w wiechy. Okwiat pięciodziałkowy. Pręcików 8, słupek 1 z 3 szyjkami. Liście skrętoległe, ogonkowe, trójkątnie sercowate lub prawie strzałkowate. Kwiaty odwiedzane są przez pszczoły, muchy, gąsieniczniki i motyle. Owoc — orzeszek.
Grykę zaczęto uprawiać przed przeszło 4 tysiącami lat, naj­pierw w górskich rejonach północnych Indii, następnie w Chinach, na Półwyspie Koreańskim, w Japonii i Azji Środkowej. Siady uprawy gryki znalazły ekspedycje N. Przewalskiego i W. Roborowskiego w zabytkach po wymarłych rolniczych mieszkańcach Gobi, Mongolii, Sinciangu i Fergany. W końcu II — na początku I tysiąclecia przed naszą erą gryka dostała się przez Iran na Za­kaukazie; znacznie później pojawiła się w Europie (XV w.), Ame­ryce Północnej, a w ostatnich czasach — w Afryce.
Kaszę gryczaną jedli już Hunnowie i Mongołowie. Nasiona gry­ki razem z żytem, jęczmieniem i pszenicą znaleziono w cmentarzyskach mieszkańców Północy.
W XVI w. gryka była szeroko rozpowszechniona w Rosji i — podobnie jak pszenica — stano­wiła przedmiot eksportu do Eu­ropy Zachodniej. Z Rosji gryka dostała się przez Polskę do Nie­miec, a następnie do Francji i Ameryki. Do Ameryki przy­wożono ją od strony Pacyfiku — z Chin i Japonii. Obecnie pierwsze miejsce na świecie pod względem powierzchni uprawy i globalnych zbiorów gryki zaj­muje Związek Radziecki.
Grykę zwyczajną uprawia się dla uzyskania nasion, rutyny i jako roślinę miododajną. Z na­sion produkuje się kasze (cało- ziarnistą, krakowską i in.) i mąkę do sporządzania drobnych wypie­ków, blinów i racuszków. W górach Indii gryka jest rośliną chle­bową, w dolinach — warzywną (łodygi i liście). W Chinach i Ja­ponii robi się z mąki makaron. Czasem mąkę gryczaną stosuje się jako składnik tanich gatunków czekolady.
Nasiona gryki — zależnie od rejonu i warunków uprawy — za­wierają 10—16% białka (w południowych rejonach więcej niż w północnych), 60—84% skrobi, 0,3—0,5% cukrów, 2,0—3,0% tłu­szczu, celulozę, żelazo, wapń, fosfor, miedź, cynk, bor, jod, nikiel, kobalt, kwasy jabłkowy i cytrynowy, witaminy B₂, PP i P.
Białka gryki są cenniejsze od białek zbóż; pod względem war­tości odżywczej i strawności są zbliżone do białek roślin motyl­kowych; tłuszcze są stosunkowo odporne na utlenianie, toteż kaszę gryczaną można długo przechowywać.
Odpady z przerobu orzeszków (łuski i pył mączny), zmieszane z innymi paszami, służą do tuczenia zwierząt gospodarskich i dro­biu. Plewy i słoma zbliżone są pod względem wartości pokarmo­wej do zbóż jarych. Skarmiane są w umiarkowanych ilościach (w przeciwnym wypadku u biało umaszczonych zwierząt może wystąpić wysypka gryczana). Słomy używa się również na ściółkę i na opał, a w praktyce sadowniczej — do zadymiania sadów w celu ochrony drzew przed wiosennymi przymrozkami. Łuski służą na opał, a popiół — do produkcji węglanu potasowego. Poza
tym gryka jest doskonałą rośliną miododajną (z 1 ha plantacji otrzymuje się 60—100 kg miodu).
Z liści i kwiatów gryki pozyskuje się rutynę (witaminę P) , stosowaną do leczenia miażdżycy, nadciśnienia, zapalenia opłucnej, krwotoków, krwawień, reumatyzmu, zapalenia otrzewnej, zapale­nia wsierdzia, krwotocznego zapalenia nerek, jaskry, szkarlaty­ny. Polskie preparaty zawierające rutynę, to Rutina (tabletki), Rutisol (kro­ple), Rutinoscorbin (drażetki) i Amifen (drażetki).